هر آنچه در مورد نفقه باید بدانید

نفقه چیست

نفقه در لغت به معنای هزینه و خرج می باشد و مطابق قانون، پرداخت آن برعهده مرد است، زیرا در جامعه ایران زن موظف به انجام امور داخلی خانه است و مرد ملزم به پرداخت هزینه های زندگی می باشد.

قانون گذار برای زنان که به امور خانه می‌پردازند، آرامش را در خانه بر قرار می کنند، فرزندان را به درستی تربیت می کنند و تمامی اموری که برای حفظ خانواده ضروری است را انجام می دهند حقی در نظر گرفته است و مرد باید آن را پرداخت کند و در صورتی که این حق پرداخت نشود قانون راه حل های برای زنان در نظر گرفته است تا بتوانند آن را از همسر خود دریافت کنند.

نفقه موقت در زمان وقوع طلاق پرداخت می شود تا طلاق قطعی انجام گیرد و مبلغ آن می تواند کمتر یا بیشتر شود. نفقه در بسیاری از کشورها وجود دارد و تنها تفاوت آن با کشور ما در این است، نفقه پرداختی است که  توسط یکی از زوجین انجام می شود نه لزوما مرد.

تاریخچه نفقه

نفقه به دوران ماقبل از تاریخ بر می گردد، زمانی که زن سالاری وجود داشته و زن صاحب اصلی خانواده و فرزندان بوده و تمام نیازها زن توسط مرد برآورده می شده است.

حق نفقه زن در اسلام

حق نفقه زن در آیات قرآن به کرات آمده است و مرد را موظف به پرداخت آن کرده است، حتی به این مورد اشاره شده است اگر زن و مرد از یکدیگر طلاق بگیرند و فرزند شیرخواری داشته باشند مرد موظف است تمام خرج و مخارج زن (نفقه) تا پایان دوران شیردهی پرداخت کند.

نفقه زوجه شامل چیست

بر طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی نفقه زوجه، عبارتند است از:

تمام نیاز های متعارف و متناسب با وضعیت زن که شامل مسکن، البسه، خوراک، اسباب و اثاثیه منزل، هزینه های درمانی و بهداشتی ، استخدام کارگر در صورت عادت یا نیاز به واسطه مریضی یا نقصان.

نکته: هزینه تحصیل جز نفقه حساب می شود یا خیر. قانون در این زمینه سکوت کرده و چیزی نگفته است ولی مراجع هزینه تحصیل را مشمول نفقه واجب مرد نمی دانند.

این ماده قانون به وضعیت مالی مرد توجه نمی کند بلکه تعیین نفقه با توجه به نیاز های متعارف و متناسب زوجه در نظر می گیرد که باید توسط زوج پرداخت شود. 

البته قاضی تنها به این ماده اکتفا نمی کند بلکه وضعیت مالی مرد را نیز در نظر می گیرد.

هزینه های درمان زوجه جز نفقه محسوب می شود، در صورتی که هزینه درمان گزاف باشد و یا زوجه دچار بیماری صعب العلاج یا خاصی شود در این حالت شوهر اجباری برای پرداخت ندارد و قانون، شرع با توجه به شرایط وضعیت مالی آن ها تصمیم می گیرند این هزینه پرداخت شود یا خیر.

نیاز متعارف چیست

تمام نیاز هایی که متعارف و متناسب با وضعیت زن با توجه به عرف جامعه است را باید انجام گیرد همچنین در صورتی که زن به مواردی احتیاج داشته باشد که خارج از عرف است ولی متناسب با شأن اوست باز هم مرد وظیفه دارد آن را تأمین کند.

مثلا زن در خانواده ای بزرگ شده است که به مستخدم عادت داشته، مرد موظف است که این خواسته همسر را برآورده کند.

انواع نفقه از نظر قانون

در قانون دو نفقه وجود دارد که طبق اهمیت به ترتیب عبارتند از:

۱. نفقه زوجه: نفقه ای که شوهر موظف است به همسر خود بپردازد و به عبارتی هزینه های که متناسب با وضعیت زن است.

۲. نفقه اقارب و خویشاوندان: نفقه ای که شخصی تحت شرایطی باید به برخی از خویشاوندان پرداخت کند که شامل هزینه های چون خوراک، پوشاک. وسایل خانه در حد رفع حاجت و با توجه به وضعیت و استطاعت انفاق کننده

تفاوت نفقه اقارب و زوجه

نفقه زن مقدم بر نفقه اقارب است.

زن این توانایی را دارد که نفقه گذشته خود را از همسر طلب کند ولی اقارب نمی توانند چنین خواسته ای داشته باشند و تنها می توانند نفقه آینده را طلب نمایند.

نفقه زن با توجه به شرایط مالی مرد تعیین نمی شود در حالی که نفقه اقارب کاملا با توجه به شرایط و استطاعت پرداخت کننده در نظر گرفته می شود.

نفقه زن یک جانبه است ولی نفقه اقارب دو طرفه می باشد.

رابطه تمکین و نفقه چیست

با توجه به ماده ۱۱۰۸ قانون در صورتی که زن بدون دلیل از انجام وظایف امتناع کند و تمکین نکند مستحق نفقه نخواهد بود.

تمکین چیست

تمکین در لغت به معنی الزام است، زمانی که صیغه ازدواج بین زن و مرد جاری می شود هر کدام موظف به انجام وظایف قانونی و شرعی خود هستند و در عرف بیشتر تمکین برای زن استفاده می شود و به این معنی که زن در مقابل شوهر خود وظایفی دارد که باید به آن ها عمل کند.

زوجه باید در منزلی که زوج برای زندگی در نظر می گیرد سکونت کند و از شوهر خود در انجام وظایف خاص زناشویی اطاعت کند و چون در قانون مدنی مرد ریاست خانواده را بر عهده دارد باید به خواسته های او عمل کند. در صورتی که از عمد و بدون عذر قانونی و شرعی زن تمکین را انجام ندهد به او ناشزه گفته می شود.

البته مرد نیز موظف به انجام وظایف زناشویی در برابر همسر خود است.

انواع تمکین

مطابق قانون ۲ نوع تمکین وجود دارد.

تمکین عام: زن در امور خانوادگی باید از همسر خود اطاعت کند.

تمکین خاص: به معنی تمکین همسر در روابط زناشویی است.

البته دو طرف باید در تمکین به وظایف خود عمل کنند.

نکته: زن در صورتی می تواند از همسر تمکین کند که برای او ضرر مالی، جانی یا حیثیتی نداشته باشد.

پیامدهای عدم تمکین

محروم شدن زن از نفقه

گرفتن طلاق و اجازه ازدواج مجدد از دادگاه برای مرد

نکته: در صورتی که مرد نتواند وظایف زناشویی درست عمل کند و زندگی زن سخت شود یا شرایط عسر و حرج وجود داشته باشد می تواند حکم طلاق بگیرد. البته برای ادعای عدم تمکین باید مدارک لازم ارائه شود و آن را ثابت کرد.

شرایط تعلق نفقه به زن

1. در عقد دائم
   از زمانی که عقد دائم انجام می شود و با توجه به ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی نفقه به زن تعلق می‌گیرد. در ازدواج موقت زن نفقه ندارد، در صورتی که در زمان عقد شرط شود که مرد باید به صورت ماهانه مبلغی به عنوان نفقه به زوجه پرداخت کند.
2. زن تمکین نماید
   تمکین باید عام و خاص باشد و تمکین ناقص فایده ای ندارد. در ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی آمده است، زنی که بدون مانع شرعی از ادای وظایف زوجیت سربازند مستحق نفقه نمی باشد.

شرایط تعلیق نفقه به زن بعد از طلاق

تعلق نفقه بعد از طلاق به نوع طلاق وابسته است. اگر طلاق از نوع رجعی باشد در مدت عده شوهر می تواند به همسر رجوع کند و به زن نفقه تعلق می گیرد.

در صورتی که طلاق بائن باشد مرد نمی تواند در زمان عده به همسر رجوع کند زن نیز نمی تواند نفقه دریافت کند تنها در صورتی که زن حامله باشد در دوران حاملگی نفقه به او تعلق می گیرد.

نفقه به چه کسی تعلق می گیرد

زنی که از همسر خود تمکین نمی کند نفقه به او تعلق نمی گیرد البته باید شوهر این مسئله را برای دادگاه ثابت کند و تنها گفتن آن کفایت نمی کند.

نفقه در طلاق توافقی

با توجه به ماده 29 قانون حمایت از خانواده قانون گذار موظف است در هر پرونده طلاق ( توافقی و غیره) نسبت به نفقه زوجه تعیین تکلیف کند. در طلاق توافقی معمولا زوجین با یکدیگر روی یک مبلغ مشخص تحت عنوان نفقه تا پایان زمان عده زن (سه ماه ده روز) توافق می کنند.

در این خصوص بهترین وکیل طلاق مشهد می تواند کمک بسزایی کند، چون عدم آگاهی از مراحل قانونی می تواند روند انجام پرونده را به تعویق بیندازد.

نفقه زن بعد از فوت شوهر

تا قبل از سال 1381 در صورت فوت شوهر نفقه به زن تعلق نمی گرفت اما از  این سال تا به امروز، ماده 1110 قانون مدنی اصلاح شد و تحت شرایط خاص نفقه به زن تعلق می گیرد. اگر مرد در زمان عده وفات کرده باشد اقارب مرد باید نفقه را پرداخت کند.

نحوه مطالبه نفقه بعد از فوت شوهر

زنی که همسر خود را از دست داده برای مطالبه نفقه باید مراحل زیر را انجام دهد:

۱. بصورت حضوری به دفاتر قضایی مراجعه کند و یا بصورت اینترنتی احراز هویت ثنا را انجام دهد.

۲. سپس دادخواست مطالبه نفقه را تنظیم کند (فایل دادخواست باید به صورت ورد باشد) بهتر است برای انجام این کار از بهترین وکیل خانواده در مشهد کمک گرفته شود تا متن دادخواست درست و اصولی تنظیم شود.

۳. فایل ورد دادخواست باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تحویل داده شود تا علاوه بر ثبت به مرجع ذیصلاح ارجاع شود.

۴. زن باید تمام هزینه دفاتر خدمات الکترونیک قضایی دادرسی را پرداخت کند و در صورتی که توان پرداخت ندارد باید بعد از ثبت دادخواست، درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را به دادگاه رسیدگی ارسال کند.

نفقه زن در دوران عقد

پرداخت نفقه در این دوران شرایط خاصی دارد و به طور کامل واضح نیست، چون زن و مرد هنوز زیر یک سقف نرفته اند و تمکین عام و خاص صورت نگرفته است. بعضی مراجع می گویند نیاز نیست نفقه پرداخت شود از طرفی طبق ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی بعد از جاری شدن نکاح روابط زناشویی بین طرفین ایجاد می شود و تکالیف زوجین در برابر هم برقرار می شود و مرد از همان ابتدا موظف به پرداخت نفقه است.

نفقه زن در دوران نامزدی

شرط مهم تعلق نفقه به زن عقد دائم است و حتی اگر در این دوران عقد موقت انجام گرفته باشد نفقه به زن تعلق نمی گیرد.

نفقه زن خانه دار

میزان نفقه زن خانه دار هر سال تغییر می کند و نرخ ثابتی ندارد و به طور مستقیم وابسته به تورم، میزان تحصیلات و شرایط خانوادگی زن خانه دار است.

نفقه زن شاغل 

اگر زن توانایی مالی داشته باشد و قادر باشد نیاز های مالی خود را تأمین کند و یا شاغل باشد باز هم نفقه به او تعلق می گیرد.

تفاوت نفقه زن شاغل و خانه دار

نفقه زن شاغل و خانه دار تفاوتی با یکدیگر ندارند و شاغل یا خانه دار بودن زن تاثیری بر میزان یا عدم تعلق نفقه ایجاد نمی کند.

زن خانه دار در منزل شوهر سکونت دارد و از او تمکین می کند و این موارد برای زن شاغل نیز صادق است. برخی آقایان تصور می کنند اگر همسر آن ها شاغل باشد و توانایی مالی داشته باشد نفقه به او تعلق نمی گیرد ولی این باور کاملا اشتباه است.
 

ترک انفاق چیست

همان طور که چندین بار به آن اشاره کردیم پرداخت نفقه یکی از وظایف شرعی و قانونی است که زوج موکلف است در صورتی که زوجه استحقاق آن را دارد (در عقد دائم و اثبات تمکین) آن را به طور کامل پرداخت کند. حال اگر زوج ممانعت به پرداخت کند جرمی مرتکب شده است و با توجه به ماده 53 قانون حمایت از خانواده در صورتی که مرد استطاعت مالی داشته باشد و حق زن را پرداخت نکند به حبس تعزیری درجه شش ( حبس بیش از شش ماه تا 2 سال) محکوم می شود.

تقسیط نفقه

اگر زوج توانایی پرداخت نفقه زوجه که دادگاه تعیین کرده است را به صورت یکجا نداشته باشد، می تواند دادخواست تقسیط دهد و در صورت جلب نظر کارشناس مربوطه دادگاه نفقه را قسط بندی کند.

ساز و کار نفقه چگونه است

قضات برای میزان نفقه از قوانین پیروی می کنند، ولی در خصوص زمان و نحوه پرداخت آن به شخص پرداخت کننده اختیاراتی می دهند. نفقه می تواند موقت یا حکم دائمی که بخشی از حکم طلاق است باشد.

پرداخت نفقه می تواند به صورت زیر انجام شود.

پرداخت بصورت یکجا

انتقال ملک یا اموال

پرداخت بصورت دوره ای یا ماهانه

اگر نفقه مقطوع و در قالب ملک و یا دوره ای باشد نمی توان آن را تغییر داد یا فسخ یا لغو کرد. در صورتی که تغییر قابل توجهی در شرایط زوجین ایجاد شود تنها با پرداخت های که به صورت دوره ای است زمان پرداخت آن می تواند تغییر کند.
 

نحوه محاسبه نفقه

اگر طرفین (زن و مرد) نتوانند بر میزان نفقه توافق کنند باید دادخواست رسمی تنظیم کنند و از دادگاه بخواهند آن را تعیین کند. در جلسه ای که دادگاه تشکیل می دهد طرفین حضور دارند و در آن مواضع خود را اعلام می کنند و قاضی پس از بررسی های کامل دستور بر میزان نفقه صادر می کند.

هدف از نفقه چیست

فرد متقاضی (زن) باید برای دادگاه ثابت کند که نیاز به حمایت مالی دارد و همسر نیز توانایی پرداخت و تامین آن را دارد.

مزایای نفقه

مزایای نفقه زوجه عبارتند از:

زن توانایی دریافت نفقه گذشته خود را دارد.

پرداخت نفقه زن به وضع مالی زن ربطی ندارد. اگر زنی شاغل باشد و بتواند تمام نیازهای مالی خود را بر آورده کند باز هم نفقه به او تعلق می گیرد.

پرداخت نفقه به استطاعت و وضع مالی مرد ارتباطی ندارد و تنها به نیاز های متعارف و متناسب زن مربوط می شود.

در قانون ایران مسئولیت پرداخت کلیه هزینه های زندگی با مرد است و زن هیچ مسئولیتی در این خصوص ندارد.

نفقه زن یک طلب ممتاز حساب می شود به این معناست که اگر مرد فوت کند و یا ورشکسته شود ابتدا باید نفقه زن پرداخت شود نفقه بر هر بدهی مقدم تر است.

زن از دو طریق می تواند نفقه را دریافت کند. تقاضای حقوقی برای دریافت نفقه ارائه نماید و یا به خاطر عدم پرداخت از مرد شکایت کند.
 

نحوه دریافت نفقه

زن می تواند از دو طریق کیفری و حقوقی نفقه خود را درخواست کند.

• از طریق طرح دعوی کیفری
  با توجه به قانون، پرداخت نکردن نفقه جرم به حساب می آید و برای آن مجازات حبس در نظر گرفته شده است و زن می تواند با مراجعه به دادسرای محل زندگی و تنظیم شکوایه علیه همسر مبنی بر ترک پرداخت نفقه از او شکایت کند.
   
• از طریق طرح دعوی حقوقی در مراجع قضایی
  زن دادخواست عدم پرداخت نفقه (از چه تاریخی نفقه پرداخت نشده است) تنظیم کند و با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا شورای حل اختلاف تقاضای خود را ثبت کند. پس از ثبت شکایت، جلسه ای با حضور طرفین (زوجین) تشکیل می شود و کارشناس مرجع قضایی بر اساس شواهد و دلایل حکمی مبنی بر نفع زوجه بر عدم پرداخت نفقه صادر می کند.
   

تعدیل نفقه

عواملی چون بیماری، مشکلات مالی و ... که برای زوج و زوجه احتمال دارد پیش‌آید در این صورت طرفین می توانند از دادگاه بخواهند دادخواست را تعدیل کند ولی این تعدیل نباید به ضرر هیچ کدام از طرفین باشد.

هزینه دادرسی طرح دعوی نفقه

دریافت مهریه از طریق دادگاه شامل هزینه های است که در ادامه به آن ها اشاره می‌کنیم:

هزینه دادرسی دعوی نفقه

هزینه دادرسی برای طرح دعوی حقوقی3/5 درصد مبلغ دادخواست شده است و اگر کارشناس آن را تایید کند حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار تومان دیگر هزینه دارد. دادرسی در دعوی کیفری تنها ۱۰ تا ۳۰ هزار تومان می باشد.

هزینه کارشناسی دعوی نفقه

هزینه کارشناسی در طرح دعوی نفقه حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار تومان است که باید توسط زوجه پرداخت شود و پس از محکومیت زوج از مرد قابل دریافت است.
 

مدارک لازم برای مطرح کردن دعوی نفقه

• کارت ملی 
• شناسنامه
•  سند ازدواج
• برای طرح دعوی کیفری نیاز به حضور ۲ شاهد است.

پرداخت نفقه تا چه زمانی انجام می گیرد

مدت زمان مشخصی برای پرداخت نفقه قید نشده است، تا زمانی که زن زنده باشد و در عقد مرد باشد و از او تمکین کند زوج موظف است نفقه را به طور کامل و در خور شأن زوجه پرداخت کند.
 

آیا می توان در عقد و نکاح دائم مرد شرط بر عدم پرداخت نفقه قرار دهد

در این مورد بین فقها و حقوقدانها اختلاف نظر وجود دارد و بسیاری آن را باطل می دانند ولی در صورتی که زن نفقه خود را با میل و رضا ببخشد پرداخت نفقه از گردن مرد برداشته می شود.

نفقه فرزند

از جمله تکالیفی که پدر خانواده بر عهده دارد بر قراری رفاه زندگی و معاش فرزندان است که قانون از آن به عنوان نفقه یاد می کند. در صورتی که پدر توان مالی نداشته باشد و یا در قید حیات نباشد نفقه فرزندان را پرداخت کند الویت با جد و اجداد پدری و پس از آن مادر و در انتها اجداد مادری است.

نفقه فرزندان چقدر است

نفقه فرزندان با توجه به وضعیت  مالی پدر یا پرداخت کننده نفقه تعیین می شود. شرایط زندگی ، سطح تحصیلات، شغل، عرف و امکانات محل زندگی والدین بر مبلغ نفقه فرزندان تاثیر گذار است.

در صورت طلاق والدین و اختلاف بر سر میزان نفقه دادگاه خانواده می تواند آن را تعیین کند.

نفقه فرزندان شامل چه چیزهایی است

خوراک، پوشاک، مسکن، وسایل خانه، هزینه درمان، هزینه تحصیل و نیاز های عرف فرزندان با توجه به وضعیت پدر یا پرداخت کننده نفقه تعیین می شود.

نفقه فرزند بعد از طلاق

اگر پدر و مادر بخواهند از هم جدا شوند موضوع حضانت و پرداخت نفقه فرزندان پیش می آید که باید به درستی در مورد آن تصمیم گیری شود. اگر والدین بر سر این موارد نتوانند به توافق برسند دادگاه برای آن ها تعیین تکلیف می کند. البته باید گفت حضانت و سرپرستی دو مقوله کاملا متفاوت می باشند. مثلا می توان حضانت فرزند یا فرزندان با مادر باشد ولی سرپرستی و پرداخت نفقه بر عهده پدر باشد.

شرایط تعلیق نفقه بر فرزند

تعلیق نفقه به شرایط مختلفی چون جنسیت، وضعیت ازدواج، شغل و ... وابسته است.

نفقه فرزندان تا چه سنی باید پرداخت شود

با توجه به ماده ۴۸ قانون حمایت از خانواده نفقه فرزند دختر (اناث) تا زمانی که شغلی ندارد یا ازدواج نکرده است بر عهده پدر است.

نفقه فرزند پسر (ذکور) تا سن ۲۰ سالگی در صورتی که معلول، از کار افتاده باشد و یا بخواهد ادامه تحصیل دهد از کمک هزینه اولاد، بیمه مستمری بازماندگان یا حقوق وظیفه والدین برخوردار خواهد بود.

تفاوت نفقه زن و فرزند

طبق ماده 1203 قانون مدنی نفقه زن بر فرزند مقدم است.

پرداخت نفقه زن یک طرفه است یعنی تنها مرد وظیفه دارد و زن هیچ مسئولیت و تکلیفی نسبت به پرداخت هزینه ها ندارد، ولی نفقه فرزند دو جانبه است، در صورتی که پدر نیازمند باشد فرزند موکلف است نفقه پدر را پرداخت کند.

نفقه گذشته زن قابل مطالبه است ولی فرزندان نمی توانند نفقه گذشته خود را دریافت کنند.

در صورت پرداخت نکردن نفقه زن مجازات حبس برای مرد در نظر گرفته شده است، ولی در صورت پرداخت نکردن نفقه فرزندان مجازات کیفری برای پدر وجود ندارد.

سخن نهایی

در این مقاله تلاش کردیم تا شما را با نفقه و تمام جوانب آن آشنا کنیم. بیشتر پرونده هایی که به دادگاه خانواده ارجاع داده می شود در خصوص مطالبه نفقه می باشند و به دلیل عدم آگاهی فرد شاکی و چگونگی نحوه تنظیم دادخواست به نتیجه مطلوب نمی رسند، به همین دلیل به شما توصیه می کنیم از بهترین وکیل خانواده مشهد کمک بگیرید تا علاوه بر گرفتن نتیجه مطلوب روند انجام کار نیز تسریع پیدا کند.